Str. 12 wydawnictwa
Olbrzymie dobra odziedziczył Ludwik Michał Pac w 1797 r. po swoim dalekim krewnym gen. Józefie Pacu, staroście wilejskim. Józef Pac pominął potomstwo rodzonych sióstr i darował ogromny majątek „ostatniemu szczątkowi domu imienia pacowskiego”. Niespodziewanie dzięki spadkowi zaledwie siedemnastoletni wówczas Ludwik Michał stał się prawdziwym magnatem. Łącznie na jego własność przeszły 3 miasteczka, ok. 20 folwarków, kilkadziesiąt wsi, sumy w gotowiźnie przekraczające 4 mln złotych. Dodatkowo archiwalia oraz zbiory sztuki gromadzone przez kolejne pokolenia rodu Paców – wszystko to skupiło się w jego rękach. Na skutek rozbiorów Polski rozległe dobra Paca zostały rozdzielone między dwa zabory. W rosyjskim znalazły się dobra Hołowczyn i Jezno (szybko sprzedane) oraz Różanka (główna rezydencja Paców), Horodyszcze, Wielka Dzitwa alias Myto, Żyżma i pałace w Wilnie i Grodnie. W zaborze pruskim leżały klucze Dowspuda, Raczki i Mazurki. Ze względów politycznych hrabia Pac zdecydował o przeniesieniu głównej rezydencji do Dowspudy , gdzie wybudował okazały pałac. W dobrach tych rozwinął też nowoczesne formy gospodarowania, przez co stał się jednym z głównych popularyzatorów postępowego rolnictwa w Królestwie Polskim. Za udział w powstaniu listopadowym dobra gen. Ludwika Michała Paca pod koniec 1831 r. zostały zajęte w sekwestr, a w konsekwencji skonfiskowane. Świetnie dotąd prosperujące majątki podupadły. Dobra Dowspuda 28 marca 1836 r. z woli cara Mikołaja I otrzymał gen. Mikołaj Sulima. Od 28 czerwca 1834 r. z ramienia rządu Królestwa Polskiego Dowspudę dzierżawił Stefan Horaczko.
Mapa dóbr dowspudzkich L.M. Paca rys. A. zujewicz
Klucz Dowspuda i Raczki: dwór Dowspuda, miasteczko Raczki; folwarki: Józefowo, Pacynów, Szczodruchy, Wasilówka, Korytki Wielkie; wsie: Raczki, Sucha, Jaśki, Chodorki, Jankielówka, Witówka, Moczydły, Lipówka, Wronowo, Wysokie, Korytki, Wierciochy, Bolesty, Wasilówka.
Klucz Mazurki: folwark Mazurki; wsie: Janówka, Wielka Pruska, Mała Pruska, Chomontowo, Jabłońskie, Topiłówka; zaścianki: Bindziuszka, Ślepsk.
Sulima Mikołaj (1777 – 1840) – rosyjski generał lejtnant, uczestnik wojen z Francją, Turcją i Polską. Dowódca dywizji piechoty. W 1832 r. przewodniczący Najwyższego Sądu Kryminalnego. Następnie gubernator wschodniej i zachodniej Syberii. Członek rady Wojennej i Rady Kontroli Państwowej. W 1836 r. został obdarowany przez cara za wojnę z Polską (1831 r.) dobrami Dowspuda.
Horaczko Stefan (1782 – 1852) – służył jako oficer w armii Księstwa Warszawskiego, za zasługi wojenne w 1813 r. otrzymał Legię Honorową. Po powrocie do kraju w randze kapitana przeszedł do wojska Królestwa Polskiego, z którego następnie wziął dymisję. Przed 1820 r. został nadleśniczym w Bokszach, a przed 1829 r. objął nadleśnictwo w Żylinach. Od 1834 r. dzierżawca Dowspudy.
autor: Marek Sidor